Η Σταυρούλα Γρουσουζάκου, διευθύντρια στο Δημοτικό Σχολείο Παραλίας και μέλος του Ινστιτούτου Ρητορικών και Επικοινωνιακών Σπουδών (Ι.Ρ.Ε.Σ.Ε) μας μίλησε για το πως η ιστορία “ξεχνάει” τον ρόλο των γυναικών και τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό.
Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζετε ως εκπαιδευτικός στην προσπάθειά σας για την εξάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων στην εκπαιδευτική Διαδικασία;
Αυτό που απαιτείται να αντιμετωπίσω, ως εκπαιδευτικός με εμπειρία 22 χρόνων στη δημόσια εκπαίδευση, είναι τα στερεότυπα με τα οποία έρχονται τα παιδιά σχολείο από το σπίτι τους. Τα αγόρια, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες,ενώ επιλέγουν σε μεγαλύτερο ποσοστό να παρακολουθήσουν μαθήματα ρομποτικής και να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς μαθηματικών και φυσικής. Τα κορίτσια είναι, τις περισσότερες φορές,διστακτικές στο να αναλάβουν πρωτοβουλία να επιλύσουν μαθηματικά προβλήματα, να συμμετέχουν σε κατασκευές ή πειράματα. Αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια στα θεωρητικά και γλωσσικά μαθήματα.
Σε αυτοσχέδιες εκλογές μέσα στην τάξη, τα κορίτσια δεν εκλέγονταισυνήθως στη θέση του προέδρου της τάξης, παρά εκλέγονται για γραμματείς ή μέλη. Ακόμα και για τη θέση του ταμία -που αναλαμβάνει την οικονομική διαχείριση- επιλέγουν με την ψήφοτους τα αγόρια. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε να αντιμετωπίσουμε και να ξεπεράσουμε το στερεότυπο ότι οι γυναίκες ψηφίζουν για θέσεις ευθύνης άντρες, ήδη από την ηλικία του Δημοτικού. Τα σχολικά βιβλία επίσης αναπαράγουν έμφυλα στερεότυπα. Στα μαθηματικά προβλήματα των σχολικών βιβλίων τις περισσότερες φορές ο πρωταγωνιστής είναι αγόρι, ενώ στην ιστορία η απουσία των γυναικών από τα επαναστατικά ή απελευθερωτικά κινήματα είναι δεδομένη. Στο βιβλίο ιστορίας της Γ’ δημοτικού, στα κεφάλαια τα σχετικά με τη μυθολογία, προβάλλεται η Ήρα, η ζηλιάρα σύζυγος του άπιστου Δία, η θεά Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς, η Εστία η θεά της οικιακής ζωής και η θεά Αθηνά που, αν και είναι η θεά της σοφίας, έχει γεννηθεί από το κεφάλι του Δία.
Τι ρόλο παίζει ο τρόπος που μαθαίνουμε την ιστορία τη δική μας, αλλά και άλλων πολιτισμών;
Η γνώση της ελληνικής ιστορίας θα διδάξει στα παιδιά την ιστορική μας κληρονομιά ώστε να είναι ικανά να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν θεσμούς, αξίες της κοινωνίας μας και του πολιτισμού μας. Μέσα από τη δική μας ιστορία θα γνωρίσουν συγκριτικά και την ιστορία άλλων λαών. Παρόλ’ αυτά, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ελάχιστες οι αναφορές στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία, γεγονός που αυτόματα αποκλείει τη διαμόρφωση σφαιρικής ιστορικής αντίληψης και ιστορικής κριτικής σκέψης.
Η ιστορία δεν πρέπει να είναι συνδεδεμένη με τη στείρα απομνημόνευση ημερομηνιών, ονομάτων και γεγονότων αλλά θα πρέπει να είναι το μάθημα μέσα από το οποίο τα παιδιά θα γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς, ήθη και έθιμα. Οι εμπειρίες του παρελθόντος και τα ιστορικά παραδείγματα, απαλλαγμένα από την αυστηρή προσέγγιση της προφορικής ή γραπτής εξέτασης μέσα στην τάξη, από τον έντονο βερμπαλισμό, τις προκαταλήψεις και υπεραπλουστεύσεις, θα γεννήσουν ιστορικά ερωτήματα, υποθέσεις αλλά και συμπεράσματα όχι μόνο για τον εαυτό τους αλλά και για τους «άλλους/ες». Το ένα και μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας που διδάσκεται στο σχολείο και το οποίο έχει να ανανεωθεί δύο περίπου δεκαετίες είναι παρωχημένο, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει στο μάθημα ο κίνδυνος του δογματισμού και της μη αντικειμενικότητας.
Παράλληλα, η αξιοποίηση ιστορικών πηγών είναι μηδαμινή, είτε γιατί τα αναλυτικά προγράμματα δεν την έχουν ως προτεραιότητα είτε γιατί οι εκπαιδευτικοί δεν προλαβαίνουν να την συμπεριλάβουν, μέσα στην πίεση ολοκλήρωσης της ύλης.
Πώς αποτύπωσε η ιστορία της γυναικείες μορφές της Επανάστασης;
Είχα διαβάσει κάποτε ότι η ελληνική ιστορία είναι σαν να έχει γραφτεί σε μοναστήρια, από άνδρες καλόγερους, αφού οι αναφορές στη γυναικεία δράση είναι ελάχιστες. Ανγίνεται λόγος στις γυναίκες, γίνεται μόνο ως μητέρες, ως σύζυγοι και αδερφές οι οποίες θα έκαναν και αντίστοιχες εργασίες (μαγείρεμα, ράψιμο, πλέξιμο, ανατροφή παιδιών). Και το γεγονός ότι κάποιες ηρωίδες που ξεχώρισαν, όπως η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους, οφείλεται σε φιλέλληνες της εποχής.
Στην έρευνα μου για τις γυναίκες στη Φιλική Εταιρεία διαπίστωσα την απουσία γυναικείων ονομάτων από τους καταλόγους της Φιλικής Εταιρείας κι αυτό οφείλεται στο ότι οι γυναίκες χαρακτηρίζονταν ως φλύαρες και ως άτομα που δεν τα διέκρινε η εχεμύθεια. Η μύηση της πρώτης γυναίκας έγινε από ένα τυχαίο γεγονός: την ανακάλυψη ενός κωδικοποιημένου σημειώματος από τη σύζυγο ενός Φιλικού -το δίλημμα τότε ήταν αν θα την σκότωναν ή αν θα την μυούσαν. Στη συνέχεια, ωστόσο, μυήθηκαν περισσότερες γυναίκες καθώς ο ρόλος τους στάθηκε καθοριστικός στην προετοιμασία του αγώνα για την απελευθέρωση, με αποτέλεσμα μόνες τους να αποδείξουν με τον καλύτερο τρόπο την εχεμύθεια και την αξιοπιστία τους.
Γιατί είναι σημαντικό να προβάλλεται το έργο τους 200 χρόνια μετά; Πώς συνδέεται αυτό με τις προσπάθειες για την επίτευξη της έμφυλης ισότητας στο σήμερα;
Η προβολή και η ανάδειξη του έργου των γυναικών της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και άλλων γυναικείων μορφών, δύο αιώνες μετά από τη δράση τους, μας προβληματίζει για την έμφυλη ανισότητα διαχρονικά στην ελληνική ιστορία αλλά και στην ελληνική κοινωνία. Διαπιστώνουμε και μέσα από την ιστορία τα χαμηλά ποσοστά των γυναικών σε θέσεις ηγεσίας. Αν τα κορίτσια γνωρίσουν την ύπαρξη ηρωίδων, και όχι μόνο ηρώων, στην ιστορία, θα αποκτήσουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και θα πάψουν να είναι οι ίδιες «φρουροί» στερεότυπων.
Από την άλλη τα αγόρια θα προβληματιστούν μέσα από αδιαμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα, σε σχέση με το γεγονός ότι η ιστορία έχει και πρωταγωνίστριες,όχι μόνο πρωταγωνιστές. Έτσι θα επιτευχθεί η άμβλυνση των έμφυλων ανισοτήτων και θα καλλιεργηθεί ο σεβασμός και η αλληλεγγύη μεταξύ των δύο φύλων.
Σχετικά με αυτό που συζητάμε, τι θα ήθελες να δεις να αλλάζει στα σχολεία;
Θα ήθελα να έρχονται στο σχολείο παιδιά ενθουσιώδη και γεμάτα αυτοπεποίθηση, έτοιμα να διοχετεύσουν το «νεανικό τους ενθουσιασμό» στην κριτική αμφισβήτηση των στερεότυπων και, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, να συνδιαμορφώσουν σχέσεις ισότητας, σεβασμού και αλληλεγγύης με το άλλο φύλο. Η οργάνωση και λειτουργία των σχολείων θα πρέπει να ευθυγραμμίζεται με τα ενδιαφέροντα, τις συνήθειες και τις πραγματικές ανάγκες των νέων.
Το σχολείο έχει ανάγκη τη συνεργασία με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, ώστε να δημιουργηθούν γέφυρες επικοινωνίας με τις οικογένειες και το σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί θα ήθελα να είναι περισσότερο ευέλικτοι στις σχέσεις με τους/τις μαθητές/τριες και να ενδυναμωθεί ο ρόλος του εμψυχωτή – εκπαιδευτικού και όχι μόνο του βαθμολογητή – εκπαιδευτικού. Η εξάλειψη των ανισοτήτων στο σχολείο θα διαμορφώσει ένα συμπεριληπτικό σχολείο, όπου η αποδοχή οποιασδήποτε μορφής διαφορετικότητας θα είναι άλλο ένα θεμέλιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας, απαλλαγμένη από βία και διακρίσεις.
«Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις του συντάκτη / της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow)».
